“Bent u er al uit? Weet u al wat u gaat bekijken?”

Het is een natte septemberavond en ik sta in hartje Utrecht. Het is guur en ik zoek beschutting in de verlichte wand waarin het programma van het Nederlands Filmfestival hangt. In de regen probeer ik een programma voor de avond samen te stellen.

“Heeft u deze week al meer gezien?”

Achter me staat een man. Niet heel groot. Hij draagt een kort leren jasje en een bril. Hij is net zo verregend als ik. Ik ken hem, maar weet niet waarvan.

“Jawel, ik heb best al veel gezien. Ben hier tot dusver iedere avond geweest en ook een paar middagen.”

Met mijn telecombedrijf ben ik sponsor van dat grandioze festival en dat betekent dat ik de hele dag in welke zaal in Utrecht dan ook een film kan bekijken, of evenement kan bijwonen. Het betekent ook dat we in het bedrijf gedurende die tien dagen enorm druk zijn, aangezien we daar zeven of acht avonden met klanten op pad zijn.

Voor mezelf plan ik die 10 dagen als een militaire operatie, aangezien ik buiten de avonden met klanten zoveel mogelijk wil zien, terwijl ik tegelijk zo min mogelijk achterstand in mijn werk wil oplopen. Het zijn dagen van 18-20 uur en ik hoewel ik dat gezond invul (veel bewegen, veel water drinken, geen of weinig alcohol) begint de vermoeidheid na een dag of 6-7 wel zijn tol te eisen.

“Wat maakte de meeste indruk?”

Die stem, die bril. Bekende kop wel. Dolend door de mist in mijn hoofd probeer ik de puntjes met elkaar te verbinden.

Hoewel ik alle premières en rode loper events bezocht, maakte een korte film de meeste indruk. Die ik zag ik in een soort pop-up theater voor het stadhuis. Het theater was niet meer dan een paar houten schotten met een gordijn en wat oude keukenstoelen. De film vertelde over een zoektocht naar het ‘nu’ in relatie tot ‘morgen’ en ‘gisteren’.

Hij wijst naar mijn verregende papiertje met wat aantekeningen: “En vanavond?”

Door de drukte heb ik mijn voorwerk niet op mijn gemak achter de computer gedaan en daarom moet ik nu mijn weg in het programma in die lichtbak zoeken. De notities maak ik normaal gesproken in mijn telefoon, maar aangezien die niet zo gek op regen is kies ik voor een eenvoudig notitieblokje. Ook niet echt een handige keuze gezien de hoeveelheid water die naar beneden komt.

“Een paar korte films. Wel in een bioscoop.”

We lachen en ik vraag wat hij gaat bekijken. Hij wijst op de festivaltent achter de lichtbak: “Ik ga naar de talkshow.”

Ook een optie natuurlijk. En vergeleken met de bioscoop waar ik naartoe moet wel lekker dichtbij. En droog. En warm.

Heel aanlokkelijk, maar het wordt toch de bioscoop aan de andere kant van het centrum. Het moment dat makers hun nieuwe kindje voor het eerst aan familie en vrienden laten zien heeft iets magisch. Die energie die dan in zo’n bioscoop hangt laat zich nauwelijks beschrijven.

En zo’n talkshow? Toch veelal dezelfde gezichten die in grote lijnen over hetzelfde thema praten, omdat de interviewers de diepte niet in kunnen of mogen gaan. Dat kijk ik thuis wel terug via internet.

Hij lacht hardop, geeft me gelijk, wenst me een fijne avond en verdwijnt achter het bord. Voor het laatste gat dat ik nog tussen twee films heb selecteer ik een animatie-film in zwart-wit. Het belooft weer een mooi avond te worden.

Ik wil op weg naar mijn bioscoop en wordt toegelachen door een stelletje dat achter me staat en me eerder niet was opgevallen: “Was dat Paul Verhoeven waar je net mee sprak?”

Die tweet hierboven (en het draadje) deed me terugdenken aan mijn studietijd en de vele discussies die ik hier vroeger met medestudenten over had. Ik voel de frustratie van mevrouw Sterkenburg: je werkt je rot op school, zodat je papiertjes kunt halen die je nodig hebt om te worden wat je denkt dat je wilt. Als je dan aan het werk bent en wilt samenwonen of een gezin wilt stichten, dan is het een verrot lastige puzzel om dat te doen in een model waarin je een gezin combineert met het betalen voor je woning en het afbetalen van die lening.

Ik ben van de generatie die een basisbeurs met een verplichte OV-kaart kreeg, waarbij er maandelijks een kleine bijdrage voor dat openbaar vervoer met die beurs werd verrekend. Daar bovenop kon je dan extra geld lenen tegen een laag percentage rente en daar weer bovenop nog weer extra geld tegen een wat hoger percentage. We deden in Nederland nog in guldens en de precieze bedragen weet ik niet meer, maar uitwonend had je iets van 675 gulden basisbeurs en dat kon je met leningen verhogen tot iets van 1300 gulden en daarbij had je dan het recht om de hele week met het openbaar vervoer te reizen.

Uitwonend betaalde ik in Enschede 400 gulden voor een kamer inclusief energie. Daar kwamen dan kosten voor leven bij, inclusief vaste telefonie want mobiel kenden we nog niet. Leven kun je net zo duur maken als je wilt, dus met die basisbeurs kon ik een heel eind rondkomen, als ik de drankrekening, het collegegeld, de boeken en de diverse verplichte schoolbijdragen (stages, reizen, etc) even negeer.

Om dat gat te dekken had ik de logische opties: mijn ouders, lenen of werken. Ik koos voor die laatste, want ik leerde vrij makkelijk dus werken vond ik wel zo normaal. Ik kwam in het weekend thuis en mijn ouders deden zat voor me. En lenen vond ik niet echt een optie, want dan begin je na school direct met een schuld. Ik had initieel een baantje bij een bakkerij in de nacht en later deed ik wat analysewerk voor de overheid. Het was pittig, maar het kwam goed, al werd ik nooit waar ik voor studeerde (omdat ik voor mezelf begon).

Een vriend van me had minder keuzes, want hij moest aanzienlijk harder werken op school en thuis hadden ze het niet breed, want meneer Philips had zijn beide ouders overtallig verklaard. Een baantje erbij was voor hem gewoon geen optie. Hij woonde aan de rand van de stad, dus goedkoper dan ik, maar was wel gebonden aan een lening. Hij studeerde zich kapot, maar bleef zitten en wisselde ook nog een keer van richting. Al met al deed hij 7 jaar over dat traject. Toen ie klaar was, had hij een pittige schuld (55K gulden) en een boek vol prachtige zelfgeschreven gedichten.

Hij ging aan het werk in het veld waar hij voor geleerd had, waar hij trots dat zuurverdiende diploma voor had opgehaald. Hij ging samenwonen in een appartement in Nijmegen.

Zijn eerste baan vond hij niet leuk. Zijn tweede ook niet en hij wilde eigenlijk heel wat anders doen. Zijn derde was het ook niet, maar onder druk van afbetalingen bleef hij daarin hangen. Je moet toch iets.

Hij werd zwaarmoedig. Zijn gedichten werden zwart. Zijn relatie ging stuk. Ik zag hem steeds minder vaak. Hij ontdekte wiet en pillen.

En de harde hand van zijn vader: die haalde hem naar huis en probeerde hem er bovenop te helpen.

Dat lukte zo’n beetje en via een advertentie ontdekten ze daarna het leger, want ‘door deel te nemen aan een missie in het buitenland kon je veel geld verdienen en je schuld in één keer aflossen’. Zo gezegd, zo gedaan.

Hij ging in het groen, had daar – voor zover ik weet – een prima tijd en ging aansluitend op missie. Hij zag wat van de wereld en hij kwam terug met een grote zak geld en een trauma.

Hij was een ander mens. Emotioneel afwezig. Geen idee wat er in zijn hoofd en hart leefde, want hij schreef niet meer. Of liet me het niet meer lezen. Niemand drong tot hem door. Hij betaalde zijn schuld af en maakte van de rest van de centen een reis naar Azië. Ik zag zijn ouders nog éénmaal: op zijn begrafenis. De duisternis had hem opgeslokt.

Geld was voor hem al in het eerste jaar een ding. Hij kwam uit een arm gezin, waar lang niet altijd te eten was. Hij wilde het beter doen dan zijn ouders die in een moeilijke regio vast zaten in een hypotheek, maar in dat proces sloot hij zich op in een lening voor zijn studie.

Weet je, als wij maximaal leenden, dan kregen we de helft van ons maandinkomen ‘gratis’. En dat was inclusief onbeperkt openbaar vervoer. En die rekening was aan het eind door veel studenten al niet meer op te brengen. De huidige generatie studenten moet alles lenen, dus denk je die situatie eens in.

Dan zie ik ‘experts’ voorrekenen dat je dan gemiddeld met 13K schuld van school komt. Hoe dan? Als ik had geleend dan was ik daar al overheen gegaan.

Laten we het even over de duim uitrekenen: huur, een maand leven en je boeken (etc) kost gewoon 800-1000 euro per maand. Dan doe je echt geen krankzinnige dingen. Laten we zeggen dat je 200-300 euro kunt verdienen door er bij te werken. Dan kom je per maand 600-700 euro tekort. Afgerond naar beneden heb je het dan over een studieschuld van 30.000 euro, waarbij ik vrees dat de rekening voor veel studenten (zeker in de Randstad waar wonen niet alleen ongezond is, maar ook ranzig duur) eerder richting de 40K gaat.

En waarvoor?

Voor die carrière!

Welke carrière?

Het Ministerie van Onderwijs zegt het zelf: we leiden mensen op voor banen die er nu nog niet zijn.

Wat hebben we die jongen mensen te bieden dan? In ieder geval geen baangarantie, dus geen verdienmodel.

Maar we eisen wel dat ze een handtekening zetten onder een leertraject dat hen opzadelt met een schuld. En dat vragen we van ze terwijl ze nog geen 18 zijn. We vinden ze dus niet volwassen genoeg om te mogen stemmen, om drank te kopen bij de slijterij, of een auto te besturen, maar we stimuleren ze wel om te tekenen voor een studielening van 30-40K.

Is dat niet misdadig?