Thuisonderwijs betekent dat je ‘pittige’ onderwerpen juist niet uit de weg moet gaan. Je kunt er immers alle tijd voor maken om ze te behandelen en je kunt iedere aanvliegroute kiezen op elk moment dat het je kind uitkomt. Zo deden we dat tot dusver met de holocaust.
Bovenstaande foto is van een bezoek aan Dachau eind vorig jaar. Toen ik van dat bezoek foto’s op social media deelde, kreeg ik daar best nogal wat reacties op.
Mensen vonden het een pittig onderwerp voor een 9-jarige. Anderen waren vol bewondering.
Logische reacties, maar dat soort bezoeken doen we niet lichtzinnig of spontaan. Wij werken hier altijd langzaam naartoe en zorgen dat de mini heel veel handvaten heeft om wat ze ziet een plaats te geven. Als we het idee hebben dat ze toe is aan een volgende stap, dan nemen we die in overleg met zijn drieën.
En juist nu is enige voorbereiding over de oorlog en de holocaust hard nodig. Het is immers 75 jaar geleden dat we bevrijd werden, dus via alle kanalen word je overspoeld met informatie over wat toen gebeurde. Dat geldt ook voor de mini en dus vinden we het belangrijk dat ze daar een beetje een beeld van heeft, zodat de boodschap verder gaat dan die lastige kreet ‘holocaust’.
We hebben de mini van jongs af aan geconfronteerd met de uitwassen van de samenleving en de problemen die voortkomen uit ongelijkheid. Dat is een bewuste keuze, omdat veel ellende begint bij die ongelijkheid. Als we iets meer van elkaar zouden houden, dan zou de wereld zoveel mooier zijn.
Tegenwoordig wordt veel herdacht, maar dat gaat zelden over mensen. De holocaust wordt terug gebracht tot het label en een getal. Dat geldt ook voor de slavernij of de slag om “vul een willekeurige plaatsnaam in”. Het gaat nooit over individuen die het systeem bedachten of mogelijk maakten. Of leidinggevenden van bedrijven zoals IBM die de automatisering voor die kampen leverde uit oogpunt van winstmaximalisatie en daar zonder scrupules maandelijks een factuur voor stuurde (en nooit excuses voor maakte en deze zwarte periode zelfs wegliet uit hun prachtig mooi vormgegeven boek die 100 jaar IBM beschrijft).
Je kunt je verschuilen achter systemen of generieke labels, maar uiteindelijk begon ook die holocaust bij een mens en een idee en mensen die dat idee wilden uitvoeren. En mensen die dat wilden faciliteren en daar een rekening voor wilden sturen.
Aan het bezoek aan Dachau gingen talloze bezoeken aan oorlogskerkhoven, musea en kleinere kampen vooraf. Aangezien een kind graag dingen wil doen, gebruikten we daarvoor de traditie van het plaatsen van kaarsjes op kerstavond. Dat begon voor ons jaren terug op het kerkhof in Holten. De mini bestudeerde grafstenen, plaatste kaarsjes en stak ze aan. Hier hebben we een serie films rond het thema ‘herdenken’.
In de maanden voor ons bezoek aan Dachau lazen we diverse jeugdboeken over die begintijd van de oorlog. Juist over het moment waarop ‘de verkiezingskreet’ werd omgezet in ‘daden’: plots waren Joden niet meer welkom bij sportclubs en mochten ze winkels en theaters niet meer in.
En dat was nog maar het begin van de ellende.
Maar wel een begin dat door de samenleving geaccepteerd werd. En dat moet te denken geven, want ‘nooit weer’ begint bij de realisatie dat totaal krankzinnige denkbeelden door de man op straat, in de winkel, in het theater en de rechtbank (ja, ook in Nederland) klakkeloos uitgevoerd werden alsof het de normaalste zaak van de wereld was …
We lazen ook veel boeken over de Jappenkampen in Indië en de slavernij daar en in het westen. Om dergelijke onderwerpen dragelijk te houden, combineren we dat altijd met lichtere zaken die op zichzelf ook een goed educatief karakter hebben: we koken dan gerechten uit de streek of uit de betreffende religie en zingen passende liederen.
We haalden de actualiteit erbij toen Bloomberg zich kandidaat stelde om president van Amerika te worden en daarop zijn grote toonaangevende nieuwsorganisaties verbood actief over hem te rapporteren. We luisterden naar analyses op Radio 1 en BNR en vergeleken hun conclusies met elkaar.
We bespraken ook de consequenties van een kandidaat met een groot mediabedrijf dat voor heel veel organisaties – ook in Nederland – het nieuws bepaalt en die zijn organisatie regels oplegt over hoe ze om moeten gaan met nieuws over ‘hun baas’. Zou het voor kunnen komen dat hij een stap verder gaat en besluit in de verslaglegging vooral de nadruk te leggen op negatieve aspecten van je tegenstander? En wat zou daar dan het gevolg van kunnen zijn? Ook mbt. dit onderwerp vergeleken we hoe bv Radio 1 en BNR, maar ook hoe ZDF en CNN hierover rapporteerden. De volgende dag kochten we twee uiteenlopende Duitse kranten en vergeleken we commentaren en analyses, zodat ze ook daar leerde dat je overal op diverse manieren tegenaan kunt kijken.
Maar hoe goed je het ook voorbereidt en ook al is het een kleintje: een vernietigingskamp blijft een vernietigingskamp. En dat is een extreem geladen bezoek.
De mini las met veel interesse de teksten die her en der in Dachau in vijf talen te vinden zijn. Zij las mij de Russische tekst voor en vertelde me wat er stond en daarna las ik haar de Duitse versie voor.
De torens en de dubbele hekken maakten veel indruk. Net als de stroom op de hekken en de greppels die zo diep zijn dat je er niet uit kunt springen. Ze probeerde het een aantal keren, maar moest stevig klauteren om er weer uit te komen.
De gaskamer en het crematorium waren vanzelfsprekend het lastigste onderdeel. Ze wist dat de nazi’s dat soort middelen gebruikten en dat er één in Dachau was. Toen we tussen de barakken doorliepen bespraken we de wandelroute: wel of niet langs die gaskamer?
Ze moest er even over nadenken, maar wilde er uiteindelijk wel naartoe. Ik liet haar uitleggen waarom ze het wilde zien. Ze gaf aan niet te geloven dat mensen zoiets konden bedenken voor andere mensen en wilde het daarom graag met eigen ogen zien.
Dat was een heftig moment.
In de gaskamer stond ze een minuut of 10 om zich heen te kijken. Ze constateerde dat hij niet heel hoog was en dat de deuren op een bepaalde manier bijna luchtdicht sloten. Samen onderzochten we de plekken waar het gas de kamer binnenkwam. Ik legde uit hoe dat in zijn werk ging. Ze liet het op zich inwerken en constateerde toen dat er dus mensen waren die willens en wetens die blikken omkeerden en dus wisten dat ze mensen aan het vermoorden waren …
We liepen daarna langs de funderingen van barakken, waardoor ze een goed idee kreeg van de schaalgrootte. En verzamelden stenen voor een toekomstig project.
Daarna stapten we in de auto en reden we naar München om te schaatsen en de kerstmarkt te bezoeken. In de auto bespraken we haar gevoel. Na het schaatsen maakten we mee hoe de lichtjes van de grote kerstboom op het plein ontstoken werden. Op weg naar ons hotel troffen we twee Russische muzikanten die op accordeon liederen uit de oorlog speelden en waarop we tot groot vermaak van de muzikanten dansten.
Op 15 December ging in Zwolle het ijsbeeldenfestival van start en daar waren we bij (tot en met 1 maart en zeer de moeite waard). Via een serie prachtige ijs-sculpturen maak je een reis door de tijd en ook de holocaust komt daar prominent in voorbij. Het was voor ons een prima haakje om in een ijskoude maar minder beladen omgeving terug te haken op dat lastige onderwerp.
Vanzelfsprekend hadden we het ook over nu: vluchtelingen en migranten. We bezochten asielzoekerscentra en spraken met asielzoekers. Dat waren niet altijd even makkelijke gesprekken, omdat een deel van de mensen waar we mee spraken terug dreigt te moeten naar een land dat de EU als veilig ziet, maar dat in de praktijk wellicht anders uitpakt. Lastig verhaal natuurlijk. Of zoals de mini het verwoordt: “Wie bepaalt eigenlijk dat een land veilig is?”
En tot slot mochten we af en toe meewerken aan, maar zeker meekijken bij het tot stand komen van de theatershow van de vrouw des huizes. Haar familie moest in 1991 met achterlating van alles vluchten, dus ze maakte aan d’n lijve mee hoe het is om niet gewaardeerd en onbegrepen ergens terecht te komen.
En zover zijn we tot dusver gekomen met dit complexe onderwerp. Het is nog lang niet af en de komende jaren zullen we er nog regelmatig mee bezig zijn, want van een beetje begrip en liefde is nog nooit iemand slechter geworden.
